Woordwolk met woorden uit de opbrengsten van de schrijfwedstrijd “Woorden van Vrijheid”

Meer dan een plaatje

Over de waarde en werking van een woordwolk

Wat is een woordwolk?

Een woordwolk lijkt op het eerste gezicht een leuk plaatje, gemaakt van losse woorden uit een willekeurige tekst. Maar het is meer dan alleen een plaatje. Aan de grootte van de woorden kun je zien welk van die woorden het vaakst in die tekst voorkomt en daar kan dan een belang aan worden toegekend.

Als in een woordwolk van een tekst over “Vakantie vieren” de woorden “Zee” en “Zon” opvallend groot zijn, zullen we daar niet verrast over zijn. Vaak zijn de kleinere woorden in zo’n woordwolk dan ook net iets leuker, want origineler. We worden meer getriggerd door “Bergbeklimmen”, “Duiken op Curaçao” en “Truffels zoeken in Frankrijk”.

Dat wij, door het lezen van zo’n woordwolk, op ideeën komen, vermoedens krijgen of zelfs vragen gaan stellen, noemen we de associatieve kracht van een woordwolk.

Associëren

Iedereen associeert. Of je wilt of niet. En dat is maar goed ook want associëren is een krachtig instrument! Een bepaalde geur doet je herinneren aan een vakantieland. Een oude familiefoto brengt je volop terug in je kindertijd. Maar ook: je komt misschien liever niet meer op een bepaalde plek, omdat je er een keer iets verdrietigs meemaakte. Kortom: associaties zijn sterk én werken lang door. Niet zo gek dus dat veel brainstormtechnieken teruggrijpen op ons associatievermogen en niet zo gek ook dat therapieën vaak op zoek gaan naar jouw associaties.

Associëren brengt je in contact met onderliggende, niet bewuste, ideeën, meningen en houdingen ten opzichte van onderwerpen. Actief zoeken naar verbanden die je kunt leggen tussen verschillende elementen, kan je helpen een dieper inzicht te verwerven in hoe je denkt en voelt.

Ook bij het creatief denken maken we vaak gebruik van associëren. Associëren helpt ons nieuwe verbanden te leggen tussen bekende items. Daardoor komen we tot nieuwe ideeën of kunnen we informatie beter onthouden. Veel brainstormtechnieken maken gebruik van ons associatief vermogen.

Associëren opent de deur naar creativiteit en nieuwe oplossingen. Het helpt ons anders naar problemen te kijken en tot verrassende ideeën te komen.

Woordwolk “Woorden van Vrijheid”

Op de vorig pagina staat een woordwolk met uitsluitend woorden die schrijvers (jong en oud) gebruikt hebben in de verhalen en gedichten die ze eind 2023 instuurden naar een schrijfwedstrijd over “Vrijheid”. Al die teksten hebben we in één bestand samengevoegd en daaruit ontstond een lange lijst met unieke woorden. Werkwoorden hebben we soms teruggevoerd naar hun stam, al te specifieke woorden en eigennamen hebben we verwijderd. De woorden die het vaakst voorkwamen zijn het duidelijkst aanwezig in het beeld, naarmate woorden minder vaak (tot slechts één keer) werden gebruikt zijn klein. Dat maakt dat het beeld in geprinte vorm wat aan de oppervlakte blijft, maar in digitale vorm (door in te zoomen) toegang geeft tot alle gebruikte woorden.

Het wonder van de associaties

En nu begint het avontuur. Een avontuur waarin je jezelf uitdaagt om verbanden aan te brengen tussen elke combinatie van die woorden: ervan uitgaande dat die verbanden ook altijd aangebracht kúnnen worden. Immers, de woorden zijn allemaal gebruikt in teksten over vrijheid, dat kan niet anders betekenen dan dat zij ook allemaal verband houden met dat grondwoord “Vrijheid”.

Maar welke verbanden je legt is voor iedereen anders. Want ieder mens is uniek, heeft zijn eigen geschiedenis en karakter en zal dus tot een andere uitleg komen van het verband dat gelegd wordt. Hierna volgen wat korte handreikingen hoe je voor jezelf of samen met anderen door deze woordwolk in diep gesprek kunt raken over Vrijheid.

  1. Enkel voor jezelf

Ga voor de woordwolk zitten en prik (met een speld of zo) blind op de woordwolk. Het woord dat je geprikt hebt, breng je in verband met het woord vrijheid, door een antwoord te formuleren op de vraag: “Welke verband heeft het geprikte woord met Vrijheid?”

Bijvoorbeeld: Je prikte op “Grenzen”. Dan vraag je jezelf af wat Vrijheid met Grenzen te maken heeft. De kunst is het dan om je gedachten te laten stromen. Dat je probeert te onthouden welke gedachten allemaal langs vliegen. En wees alert! Ze schieten heel snel langs. Het zal ongetrainde mensen wat tijd en oefening kosten om al die gedachtes vast te houden. Ook als je alleen werkt. Schrijf anders snel wat steekwoorden over die gedachtes op.

Bijvoorbeeld: Vrijheid is begrensd. Zonder grenzen geen gevoel van vrijheid. Er zijn landen zonder vrijheid. Vrijheid moet je veroveren. Etc etc.

Elk van die langsflitsende gedachtes kun je uitwerken tot uitgebreide verhalen en ideeën over Vrijheid. Het zal je verbazen hoe snel je went aan deze snelle manier van bij elkaar rapen van eerste ideeën.

  1. Met zijn tweeën (1)

Leg de woordwolk tussen jullie in. Om de beurt wijs je een woord aan en je vraagt de ander wat het verband is tussen dat woord en Vrijheid. Het is natuurlijk het spannendst om woorden aan te wijzen waar je zelf zo 1, 2, 3, geen oplossing voor hebt, zoals “mist” of “bejegend”. Ook hier geldt: houdt je eerste gedachtes in de gaten. Want die kloppen.

Eerst komt het vermoeden van een verbinding, daarna komt het verhaal.

Dus, bijvoorbeeld, bij het woord “bejegend” (wat een vervoeging is van “bejegenen” wat “tegemoet treden” betekent) zou het kunnen dat je denkt aan hoe moeilijk het soms is om op mensen af te stappen die je niet kent. Daar is een zekere vrijheid voor nodig. Voel je die vrijheid of niet? En hoe komt dat? Heb je dat wel eens meegemaakt? Nou ja, weer genoeg stof om over te hebben. Ook al daag je elkaar een beetje uit met deze vorm, het is vooral nieuwsgierigheid die hier leidend moet zijn.

  1. Met zijn tweeën (2)

Een stapje verder. Opnieuw is het degene tegenover je die voor jou woorden aanwijst. Maar nu niet één woord, maar twee! En vrijheid blijft het basiswoord. Nu wordt het wat dieper nadenken en wellicht ook wat construeren.

Voorbeeld:  Je krijgt de woorden “Dragen” en “Anoniem” voorgeschoteld. Die moet je verbinden aan elkaar en aan “Vrijheid”. Vaak komen hier de eerste verhalen naar boven. Je moet denken aan de 2e Wereldoorlog. Dat jonge mensen in het verzet zware taken kregen uit te voeren. Of je denkt aan gezinnen die moeten vluchten en elkaar letterlijk moeten dragen om over een rivier te komen.

Het is wonderbaarlijk te zien dat er (bijna) altijd een oplossing te verzinnen is. En als het jou niet lukt, dat je er dan samen wel uitkomt.

Overigens: deze manieren zijn ook heel goed om met je kinderen te doen.

  1. In de klas (1)

Wanneer een grote print van de woordwolk permanent in de klas aanwezig is, zullen kinderen onontkoombaar steeds oplossingen verzinnen voor nieuwe combinaties van woorden. Daar hoef je als docent niets voor te doen. Hoogstens af en toe vragen wie een oplossing voor een bijzondere combinatie van woorden heeft gevonden. Daarna is het eenvoudig daarover een klassengesprek te hebben en je zult zien, de klas loopt er mee weg. Want eigenlijk is de woordwolk een zee van raadseltjes. Wel bijzondere raadsels, want ze gaan allemaal over zoiets groots als Vrijheid. Het is daarbij goed om je te realiseren, dat je aan het filosoferen bent met kinderen. Daarin bestaat geen ultieme waarheid. Integendeel, na het vastzetten van een gedachte als De Waarheid stopt al het vrije denken.

  1. In de klas (2)

In groepjes van 3 of 4 kinderen. Elk groepje krijgt van de leerkracht of van een ander groepje DRIE woorden op. Bijvoorbeeld “Medicijnen”, “Spreken” en “Vakantie”. Elk groepje verzint een verhaal over deze drie woorden en “Vrijheid”.

Dat verhaal wordt dan verteld aan de klas maar kan ook gespeeld worden in een scène die voor de klas wordt opgevoerd!

Nota Bene: Hiervoor moeten de kinderen wel al wat getraind zijn in het associëren. Maar daar is niks mis mee. Train ze, het is een vaardigheid waar ze hun hele leven plezier aan gaan beleven.

Voor meer ideeën en inspiratie: info@theaterdokter.nl