De zoektocht van Nico Brugman
De driejarige Nico Brugman woont met zijn ouders en vijf broers en zussen op de hoek van de Boliestraat en de Hoopensteeg. Op 19 maart 1945 vindt zijn vader de dood bij de Nemahofabriek door een bombardement van Britse jachtvliegtuigen.
Twee dagen later komt zijn zusje Jenny bij de bakker om het leven tijdens het grote bombardement op het centrum. Zijn moeder vertrekt nog diezelfde nacht met twee kinderwagens en de kinderen naar haar ouders in Eibergen. Na de oorlog hertrouwt ze en blijft ze in Eibergen wonen. Over de oorlog wordt niet meer gepraat. Zijn hele leven weet Nico daarom niet wat er is gebeurd.
Op 75- jarige leeftijd gaat hij op aandringen van zijn schoondochter op zoek naar antwoorden. Pas dan krijgt hij de tragedie te horen.
Interview Nico Brugman: https://www.youtube.com/watch?v=2GKRB8hgzwI
De zoektocht van Nico Brugman: https://www.youtube.com/watch?v=YWo9x-ub4jw
De verwoeste Boliestraat na het bombardement op 21 maart 1945. Links, op de hoek van de Hoopensteeg, staat de woning van de familie Brugman nog overeind.
Foto Jan Massink, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers
Bombardementen op Doetinchem
Op 19, 21 en 23 maart 1945 wordt Doetinchem gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen.
Vanaf half maart 1945 wordt de noordelijke Rijnoever vrijwel onafgebroken door Britse en Amerikaanse vliegtuigen gebombardeerd. Niet alleen in Duitsland, maar ook over de grens in de Achterhoek. Het is de inleiding voor de Rijnoversteek: Operatie Plunder.
Op maandagmorgen 19 maart bombarderen jachtbommenwerpers de Nemahofabriek waar Duitse tanks en voertuigen worden gerepareerd. Tevens wordt een munitieopslagplaats in de Kruisbergse bossen en FLAK-luchtafweergeschut rond de stad bestookt. Ook worden twee panden in het centrum getroffen.
Op woensdagmiddag 21 maart vallen er veel meer bommen op de binnenstad. Talloze panden worden geraakt en in meerdere straten breken branden uit. Ook het 18de -eeuwse gemeentehuis, de synagoge en de Catharinakerk vallen ten prooi aan de vlammen. ’s Avonds ontvluchten velen de stad. Dan stort ook de kerktoren brandend in.
Op vrijdagmiddag 23 maart vallen er opnieuw bommen op meerdere plaatsen in het centrum. Ook dan vallen er weer doden.
In de nacht van 23 op 24 maart steken de geallieerden bij Rees en Wezel de Rijn over. Een week later bereiken Canadese troepen Doetinchem. Een stad die door de verwoestingen en meer dan 150 bombardemensslachtoffers tot een van de zwaars getroffen steden van ons land behoort.
In de Catharinakerk is een glas-in-loodraam aangebracht ter nagedachtenis aan alle burgers die op 19, 21 en 23 maart 1945 zijn omgekomen bij de bombardementen in Doetinchem.
Het verwoeste historische stadscentrum
Het stadhuis, de synagoge en de Catherinakerk zijn in vlammen opgegaan
Vrijheidsmonument
In het Mark Tennantplantsoen staat sinds 5 mei 1995 het Vrijheidsmonument. Het beeld is gemaakt door Marius van Beek (1921-2003) en toont twee geketende handen. Op de voet staat de tekst: Laat de vrijheid niet sterven.
Het plantsoen is genoemd naar de Canadese majoor Mark Tennant van het regiment Calgary Highlanders dat Doetinchem op 1 en 2 april 1945 heeft bevrijd. Daarbij kwamen elf Canadezen en tientallen Duitsers om het leven.
Jaarlijks is bij het monument op 4 mei de dodenherdenking.
Bron: https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/3090/doetinchem-vrijheidsmonument
Mark Tennant, Majoor van de Cavalry Highlanders
Telefoonnetwerk PGEM
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is communicatie van groot belang. Vaak zelfs van levensbelang. Om berichten door te geven, beschikt het Nederlandse verzet naast koeriers en zenders over een landelijk illegaal telefoonnetwerk dat bestaat uit een aaneenschakeling van allerlei netten en lijnen. Het diensttelefoonnet van de Provinciale Geldersche Electriciteits-Maatschappij (PGEM), met een totale lengte van 1500 kilometer en 900 telefoonaansluitingen, is daar een cruciaal onderdeel van. Op die manier vermijdt het verzet het gebruik van het openbare PTT-telefoonnet omdat dat niet kan worden afgeluisterd.
Een netwerk van telefoonverbindingen
In het PGEM-kantoor in de Grutstraat bevindt zich een centraalpost. Deze wordt bediend door de centralisten Annie Luimes en Jan Griess. Er zijn directe telefoonlijnen met Apeldoorn en Arnhem. Ook is er een directe telefoonverbinding met Nijmegen, een lijn die via Millingen en Kekerdom door de Ooijpolder loopt. Tevens zijn er vanuit Doetinchem directe lijnen met Vorden, Winterswijk, Groenlo, Lichtenvoorde, Megchelen, ’s-Heerenberg en Dinxperlo. Jan Griess heeft in de kelder van zijn woning aan de Terborgseweg ook diverse lijnen aangebracht.
Belangrijke rol tijdens de bevrijding
Als in september 1944 Nijmegen is bevrijd, worden er vanuit Doetinchem vrijwel dagelijks berichten doorgebeld naar de geallieerden in de PGEM-centrale aan de Waal. Vervolgens speelt het PGEM-net een belangrijke rol bij de vluchtroutes door de Achterhoek van de dwangarbeiders uit kamp Rees en tijdens de bevrijding van de Achterhoek, waaronder de belegering van Doesburg.
Andere belangrijke plekken en gebeurtenissen in Doetinchem
De Kruisberg
Gevangenis van de Sicherheitsdienst van 5 september 1944 tot 27 maart 1945
Op 1 september 1944 vorderen de Duitsers het heropvoedingsgesticht De Kruisberg. De Sicherheitsdienst sluit er vervolgens ongeveer 150 mannen en vrouwen op. De meesten maken deel uit van het verzet en zijn bestempeld als Todeskandidat.
Transport Neuengamme
Op 1 februari 1945 worden 94 mannen afgemarcheerd naar het treinstation. Daar staat een trein met goederenwagons klaar om hen naar concentratiekamp Neuengamme te brengen. Onderweg weten echter zeventien mannen door een gat uit de rijdende trein te springen.
Van de 77 mannen die met de trein in Neuengamme aankomen, overleven slechts enkelen.
Massa-executie Rademakersbroek
Nadat het verzet vier Duitse militairen om het leven heeft gebracht omdat zij hun schuilplaats boerderij De Bark hadden ontdekt, worden op 2 maart 46 mannen uit hun cel gehaald. Ze worden naar de plek gebracht waar de vier Duitsers zijn gevonden: het Rademakerbroek nabij Varsseveld. Daar worden ze op een akker door een vuurpeloton gefusilleerd.
Massa-executie Woeste Hoeve
Na een aanslag door het verzet op SS’er Hanns Albin Rauter bij de Woeste Hoeve volgt zes dagen later opnieuw een represaille. Nu worden 25 mannen uit hun cellen gehaald. Zij worden samen met 92 anderen bij de Woeste Hoeve gefusilleerd.
Foto: Stichting Doetinchem Herdenkt
De Groen van Prinstererkweekschool
In de zomer van 1944 halen de Duitsers belangrijke wetenschappelijke apparatuur uit het Kamerlingh Onnes Laboratorium in Leiden en het Natuurkundig Laboratorium van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ze verplaatsen deze naar de Groen van Prinstererkweekschool in Doetinchem, in de Wilhelminastraat, die door de Duitsers is omgedoopt tot Thorbeckestraat. In de gymnastiekzaal van de school richten ze een laboratorium in om kernfysisch onderzoek te doen.
Een verzetsman houdt het gebouw nauwlettend in de gaten vanuit een woning naast de school. De informatie die hij verzamelt, wordt via geheime telefoonverbindingen doorgegeven aan Londen.
In september 1944, wanneer de geallieerden snel oprukken in Nederland, brengen de Duitsers de laboratoriumapparatuur haastig per trein naar Duitsland. Het gebouw wordt daarna gebruikt als noodziekenhuis waar dwangarbeiders uit kamp Rees worden verzorgd.
Op 21 maart 1945 wordt de Groen van Prinstererkweekschool, samen met een groot deel van de binnenstad van Doetinchem, verwoest door een Brits luchtbombardement. Veel mannen die in de gymnastiekzaal wachtten om ontluisd te worden, komen hierbij om het leven.
De Groen van Prinstererkweekschool, in de volksmond De Groene genoemd
