Tante Riek

Heleen Kuipers-Rietberg, beter bekend als Tante Riek, en haar man Piet Kuipers komen direct na de Duitse bezetting in verzet. Een gesprek tussen Helena Theodora Kuipers-Rietberg (alias Tante Riek) en dominee Fredrik Slomp (alias Frits de Zwerver) na diens preek in Winterswijk in oktober 1942, wordt gezien als hèt moment, waarop de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) is ontstaan.

Een maand later, in november 1942, wordt de LO officieel opgericht in Aalten, in het huis van verzetsman Jan Wikkerink (alias Ome Jan). Tante Riek en haar medestrijders helpen Joden, arbeidsweigeraars, neergestorte geallieerde piloten en anderen die onderduik nodig hebben.

Op een gegeven moment moeten Heleen en Piet zelf onderduiken, maar ze worden verraden en gevangengenomen. Piet overleeft de oorlog. Heleen gaat via kamp Vught naar het vernietigings- vrouwenkamp Ravensbrück, waar ze eind december 1944 overlijdt.

Monument ter nagedachtenis
Op het Vrijheidsplein in Winterswijk staat een monument ter ere van Tante Riek en de Nederlandse verzetsvrouwen. Dit monument werd op 4 mei 1955 onthuld door Prinses Wilhelmina.

Op de bronzen plaquette staat
“H.Th. Kuipers-Rietberg alias Tante Riek neemt het initiatief tot oprichting van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (de L.O.), die in de oorlogsjaren 1940-1945 ongeveer 300.000 onderduikers verzorgt en daardoor zeer veel heeft bijgedragen aan de bevrijding van ons land. Heleen Rietberg is geboren op 26 mei 1893 te Winterswijk en overleden op 27 december 1944 in het concentratiekamp te Ravensbrück.”

De vrouwenfiguur in het beeld staat symbool voor mevrouw Kuipers-Rietberg. Het hert verbeeldt de vele mensen die, als opgejaagd wild, bij haar een veilig onderkomen vonden. Daarnaast verwijst het naar psalm 42: “Het hijgend hert, der jacht ontkomen.”

Synagoge

Winterswijk beschikt over een prachtige compleet ingerichte synagoge, gebouwd in 1889. De synagoge getuigt van het rijke Joodse leven in Winterswijk. Het totale complex omvat een synagoge, ritueel badhuis, joodse school + woning en begraafplaats; dit was ooit het hart van de Joodse gemeenschap van Winterswijk. De eerste joden kwamen midden 1600 naar Winterswijk, de gemeenschap groeide uit tot een van de grootste in de Achterhoek.

Tijdens rondleidingen, exposities en activiteiten krijgt de bezoeker meer te weten over het joodse geloof, de joodse gebruiken en de geschiedenis van de gemeenschap.

Duitse en Nederlandse scholieren kunnen onder leiding van ervaren gidsen kennis maken met de joodse religie gebruiken en tradities.

Meer lezen: www.synagogewinterswijk.nl

Vrijheidspark

Vrijheidspark met monumenten voor onder meer ‘Tante Riek’. Tegenover het gemeentehuis ligt ook het monument voor de oorlogsslachtoffers. Daaromheen staat het monument dat herinnert aan de opgepakte en vermoorde Joodse Winterswijkers.

Belangrijk verhaal daarbij is ook het verraad van drie gezinnen uit Winterswijk (21 personen van 0 tot 62 jaar) die maanden in het Korenburgerveen zijn ondergedoken.

Gradus Kobus

Kobus begon als lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), maar koos in de jaren ’20 voor het communisme. Hij geloofde dat de communistische partij zich meer zou inzetten voor arbeiders, vooral voor de armsten onder hen.

Een grenswinkel als ontmoetingsplek
Zoals veel grensbewoners had Kobus een kleine winkel waar hij Duitse klanten producten verkocht die in Duitsland schaars of duur waren, zoals koffie, chocolade en tabak. De winkel werd ook een contactpunt voor illegale activiteiten.

Al vroeg waarschuwend voor de nazi’s
Door zijn Duitse contacten besefte Kobus al snel het gevaar van de nazi’s. Vanaf 1933 hielp hij gevluchte communisten en socialisten die in Nederland onderdoken. Dit bracht hem zowel in conflict met de Nederlandse als de Duitse autoriteiten.

Opgepakt, vrijgelaten en opnieuw gearresteerd
Op 1 maart 1941 werd Kobus in opdracht van de Sicherheitsdienst (SD) gearresteerd. Na een verhoor werd hij diezelfde dag vrijgelaten, maar hij bleef op een lijst van personen die later alsnog opgepakt zouden worden.

Deportatie naar Neuengamme
Op 25 juni 1941 werd Kobus opnieuw gearresteerd, samen met honderden andere communisten. Via kamp Schoorl en kamp Amersfoort werd hij in december 1941 naar concentratiekamp Neuengamme gedeporteerd.

Zijn laatste bericht
Op 22 februari 1942 overleed Kobus in Neuengamme. Hoe hij precies om het leven kwam, is onbekend. Enkele dagen voor zijn overlijden schreef hij verplicht in het Duits: “Ich bin gesund und munter” (Ik ben gezond en wel).

Huis van Gradus Kobus