De opmars van de Duitsers

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog speelt de Liemers een cruciale rol in het Duitse aanvalsplan. De Duitsers willen met een overvalploeg en een gepantserde trein de Nederlandse verdediging bij de drie bruggen over de IJssel bij Westervoort verrassen. Als ze de bruggen ongeschonden innemen, kunnen ze snel doorstoten naar de Grebbelinie.

De slag om de bruggen
Op 10 mei 1940, de eerste dag van de oorlog, wordt Westervoort zwaar getroffen. De bruggen zijn van strategisch belang. Het Nederlandse leger is gestationeerd bij het fort aan de IJsseldijk, maar heeft weinig mogelijkheden om de Duitse opmars te stoppen. Om te voorkomen dat de vijand de bruggen gebruikt, blaast het Nederlandse leger ze op.

Vermomd de grens over
Om de bruggen vóór de aanvalstijd in te nemen, sturen de Duitsers een gecamoufleerde rijwielcolonne. Vermomd als Nederlandse soldaten, met Nederlandstalige aanvoerders en valse uniformen, trekken ze de grens over. Deze tactiek wordt bij meerdere bruggen langs de oostgrens toegepast.

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 ontvangen de leden van de overvalploeg in Elten, aan de voet van de Elterberg, fietsen, wapens en munitie van de SS-Standarte “Der Führer”. In colonne trekken ze via Beek naar de grens bij Babberich, waar ze worden opgewacht door twee ‘Nederlandse’ soldaten – in werkelijkheid verklede Duitsers. Na kort overleg met hun commandant steken ze de grens over en zetten koers naar Didam.

Alerte wachtcommandant
Rond 1.45 uur (NL-tijd), ruim twee uur voor X-Zeit, bereikt de Duitse rijwielcolonne het centrum van Didam. Op de Wilhelminastraat, ter hoogte van de Onze Lieve Vrouwekerk, treffen ze een aspergeversperring bewaakt door sergeant Klaas Kaspers en zijn mannen.

De Duitse leider, die zich voordoet als sergeant Verkerk, spreekt vloeiend Nederlands. Hij kent het wachtwoord niet, maar verzoekt om doorlating omdat hij naar verluid opdracht heeft om met deze rijwielpatrouille te reizen via Beek, Didam, Zevenaar, Duiven, Westervoort naar Arnhem. Hij laat een handgeschreven briefje zien van kapitein Dijkstra, staf TBO.

Maar sergeant Kaspers vertrouwt het niet. Hij merkt op dat de strepen op Verkerks uniform afwijken en dat zijn mannen mitrailleurs dragen die hij niet herkent. Hij laat een lichte mitrailleur M20 in stelling brengen en confronteert Verkerk met zijn bevindingen.

De ontwapening
Kaspers neemt een besluit: de groep moet worden ontwapend. Terwijl hij de mitrailleurs van dichtbij bekijkt, ziet hij kleine gaatjes in de loop – een detail dat zijn vermoeden bevestigt. Eén voor één leggen de mannen, zonder protest, hun wapens neer.
Als de geplande overval op de bruggen bij Westervoort is mislukt en de bruggen zijn opgeblazen, moet de SS de oversteek van de IJssel maken met rubberbootjes.

De inzet van Duitse troepen die zich kleden en voordoen als Nederlandse militairen is een oorlogsmisdrijf. De keuze voor het gebruik van Nederlandse uniformen is gemaakt in de hoogste legerkringen. Deze overvalgroepen staan onder commando van de Abwehr; de Duitse inlichtingendienst. De hoogste baas van de Abwehr; Canaris, maakt bezwaar maar Hitler zelf drukt door.

De brug bij Westervoort. De foto is genomen van de zuidzijde in 1940. Links drie Duitse soldaten van het SS Regiment “Der Führer”

Market Garden

Westervoort komt, door de operatie Market Garden, in de frontlinie te liggen. De slag om de Arnhemse brug woedt in alle hevigheid. In Westervoort staat veel afweergeschut van het Duitse leger en die worden door de geallieerden bestookt vanuit de lucht. De bevolking leeft in spanning.

Evacuatie Westervoort

In november 1944 wordt de situatie in Westervoort zo gevaarlijk dat de Duitse bezetter besluit om de inwoners te laten evacueren.
Op 16 november 1944 verzamelen veel Westervoorters zich bij het viaduct aan de Dorpstraat, met alleen hun belangrijkste bezittingen. Alleen boeren mogen blijven, omdat zij voor het vee moeten zorgen. Pas na de bevrijding in mei 1945 kunnen de inwoners terugkeren naar hun dorp.

Westervoortse ingezetenen verzamelen zich voor de evacuatie in 1944

Quick Anger

Westervoort is ook het middelpunt van de tweede slag om Arnhem. Vanuit dit dorp trekken 20.000 Engelse en Canadese soldaten, de Polarbears, de IJssel over. Deze, tweede slag om Arnhem is wel een succes en op 12 april wordt Arnhem vanuit de oostkant stap voor stap bevrijd. ‘Quick Anger’, zoals deze slag wordt genoemd, verloopt zeer voorspoedig. Maar Westervoort heeft er enorm onder te lijden. Voor de tweede maal worden de bruggen opgeblazen, maar dit keer door Duitse soldaten.