Vaste tentoonstelling
1572 en de kracht van Gertrud

Nationaal Onderduikmuseum sluit met de expositie ‘1572 en de kracht van Gertrud’ aan bij het landelijke thema 1572 waarin we in 2022 stil staan bij de ‘geboorte van Nederland’. Het is het jaar van een oorlog waarin burgers, steden en provincies niet alleen tegenover hun Spaanse vorst maar vooral ook tegenover elkaar kwamen te staan. Uiteindelijk leidde die gewapende strijd tot het ontstaan van de Republiek, de voorloper van het huidige Nederland.

In het kader van 1572 wil het Nationaal Onderduikmuseum het gesprek voeren over de vier V’s en de spanning tussen vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid. Het museum doet dat onder meer door de geschiedenis van Gertrud von Millendonk uit te lichten.

Het regionale verhaal wordt in de context van de tijd geplaatst en in samenwerking met regioarchitecten van de Achterhoek, aangevuld met archeologische vondsten uit de eigen collectie. Ook de landelijke expositie 1572 is in het museum te zien.

Gertrud von Millendonk

Gertrud von Millendonk is echtgenote van Jacob van Bronckhorst-Batenburg en vrouwe van Anholt. Na diens overlijden in de strijd tegen de Geuzen krijgt zij de leiding over de Heerlijkheid Bredevoort van 1582 tot 1612. Gertrud probeert een balans te vinden tussen de strijdende groepen en blijft daarin staande als poldervrouw ‘avant la lettre’. Ze is in feite Spaansgezind en overtuigd rooms-katholiek maar naar buiten toe kiest ze geen partij. Zij doet alle moeite bij vriend en vijand een neutrale positie tot stand te brengen, terwijl de harde realiteit en het wapengeweld haar steeds tot een keuze dwingt. Uiteindelijk geeft ze in 1612 haar positie op en draagt Heerlijkheid over aan ‘oranje’ Prins Maurits.

Samenwerking voor dubbelportret

Nationaal Onderduikmuseum werkt samen met Stadsmuseum Bergh in ’s Heerenberg waar ook een vrouw centraal: Maria van Nassau, de zuster van Willem van Oranje, echtgenote van graaf Willem IV van den Bergh. Hoewel zij protestant is opgevoed, is zij net als Gertrud tolerant naar andere godsdiensten. Anderzijds gaat ze met haar man op veldtocht en is ze getuige van het zeer wrede handelen van zijn leger. Dat bestaat uit huurlingen die plunderen tijdens de veroveringen van steden en dorpen in het oosten van het land, zoals Doetinchem, Doesburg en Zutphen. Alva prijst haar moed en haar houding tijdens de veldslagen. Maria vervult bij de geboorte van Nederland een bijzondere rol naast haar man, die zij altijd trouw blijft.

Zo wordt door de twee musea een dubbelportret gepresenteerd over twee machtige vrouwen in het kader van het landelijke project 1572.

Archeologie dichterbij brengen

Tevens wordt door beide musea samengewerkt met de regio-archeologen van de Omgevingsdienst Achterhoek Achterhoekse archeologieproject. Ter gelegenheid van 1572 zullen zij het museum bijstaan bij de actualisatie van de archeologische presentatie, waarbij de periode 1572 en de 80-jarige oorlog worden uitgelicht met stukken uit de eigen collectie. De archeologen zorgen dat deze tentoonstelling uitgebreid wordt met archeologische informatie over de Tachtigjarige oorlog. Hiervoor zetten zij verschillende middelen in waaronder een 3D scan van objecten en afbeeldingen die samenhangen met de Tachtigjarige oorlog met het achterliggende verhaal er bij. Denk bijvoorbeeld aan wapens, kanonskogels of een muntschat. Deze onderwerpen zijn ook te zien via een projectwebsite die langer in gebruik zal blijven. Ook de presentatie zal langer in het museum te zien zijn.

Achtergrondinformatie 1572

1572 Vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid

De herdenking van 450 jaar geboorte van Nederland is vooral gericht op hedendaagse waarden die al in de Tachtigjarige Oorlog een cruciale rol speelden: vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid. Nu is Nederland een vrij en onafhankelijk land. Dit is niet vanzelfsprekend en niet altijd zo geweest. Nederlanders hebben meerdere malen moeten vechten voor hun onafhankelijkheid. Dat geldt voor de Tweede Wereldoorlog, maar ook 450 jaar geleden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Willem van Oranje speelt een belangrijke rol in het ontstaan van het Nederlanderschap. Hij wil onder het juk van de Spaanse overheersing uit en toewerken naar een belangengemeenschap. Hij weet de bevolking mee te krijgen om te vechten voor meer zelfstandigheid. Vanaf dat moment zijn Nederland en de Oranjes met elkaar verbonden.

Waarden

Nederlanders hechten veel waarde aan een vrij, verdraagzaam, verscheiden en verbonden land. In de praktijk staan die waarden echter vaak op gespannen voet met elkaar. Wat betekent het bijvoorbeeld om vrij te zijn? Mag je dan iets doen of moet je juist iets laten? De vrijheid van de een beperkt soms de vrijheid van de ander. Hetzelfde geldt voor de omgang met andersdenkenden. Moet je verdraagzaam zijn en de ander zijn gang laten gaan, of moet je juist streven naar integratie in een gemengde samenleving? En moet je daarin streven naar verscheidenheid of juist niet? Deze vragen zijn nog steeds actueel.

Dilemma’s van alle tijden

Dilemma’s over vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid zijn dus niet nieuw. Al voor 1572 waren ze onderwerp van discussie. Niemand voelde zich Nederlander (dat begrip in deze betekenis bestond toen zelfs niet). Het jaar 1572 vormt een beginpunt van het verhaal over de waarden die ons nog steeds zowel verbinden als verdelen. Hoewel de omstandigheden verschillen, blijven dezelfde dilemma’s een rol spelen. Toen, tijdens de Tweede Wereldoorlog maar ook vandaag de dag.