Aalten Vooruit – Door Jos Wessels

Op 24 juni werd in het Nationaal Onderduikmuseum (NOMA) in Aalten het boek ‘De 46 van het Rademakersbroek’ gepresenteerd. Hans de Beukelaer van uitgeverij Fagus overhandigde het eerste exemplaar aan de auteur Kirsten Zimmerman. In de zaal talloze nabestaanden, veelal kleinkinderen, van de 46 mannen die op 2 maart 1945 uit gevangenis De Kruisberg in Doetinchem werden gehaald om gefusilleerd te worden op een akker achter boerderij De Tol aan de Aaltenseweg in Varsseveld. Dit als represaille voor de moord op vier Duitse soldaten door het verzet. Dit gebeurde vier weken vóór de bevrijding. Kirsten Zimmerman zocht het verhaal achter al deze 46 mannen op en zo krijgen de doden een gezicht in dit boek.

Derk Jan te Rietstap en Gerrit Jan Ormel
Derk Jan te Rietstap en Gerrit Jan Ormel zijn zwagers en wonen in Kloosterhaar in Noordoost Overijssel. Hun families hebben nog links met Aalten. Beiden zijn actief in het verzet en beiden worden in januari 1945 opgepakt door de Duitsers. Dan begint Pietertje te Rietstap, de vrouw van Derk Jan, een dagboek. Zij is zwanger en wil alles noteren wat van belang is voor haar man. Dan kan hij dat lezen als hij terug komt na de oorlog. Dat hij en zijn zwager beiden worden doodgeschoten aan het Rademakersbroek, daarvan heeft zij geen weet.
April 1945 komt de bevrijding en kort daarna hoort zij dat haar man gefusilleerd is. Dan stokt het dagboek tien dagen. Dan schrijft zij verder en begint zó: ‘Tot nu toe schreef ik voor mijn man. Vanaf nu schrijf ik voor jullie, kinderen. Dat jullie weten wat oorlog is.’
Enkele maanden later wordt haar zoontje Derk Jan junior geboren; hij zit vandaag in de zaal en vertelt dit verhaal. Het boek van Pietertje te Rietstap ‘Dat jullie weten wat oorlog is’ is ook te koop bij het NOMA.

Verhalen van nabestaanden
Kirsten Zimmerman uit Amsterdam had al enkele publicaties over de oorlog op haar naam staan. Zij werd geïntrigeerd door het verhaal van de executies omdat haar oom Wim Gerritsen een van de slachtoffers was.
Zij ging op zoek in de archieven en in gesprek met nabestaanden. Veel hulp kreeg zij van het Onderzoeksteam van het NOMA, ook de ‘verhalenvangers’ genoemd. Zo kreeg Zimmerman geleidelijk aan een sluitend verhaal van de mannen, hoe zij tot verzet kwamen om tenslotte tot ‘Todeskandidate’ benoemd te worden.
Gerda Brethouwer van het NOMA gaat in de zaal in gesprek met familieleden van de geëxecuteerden. Duidelijk wordt, hoe groot de impact is op de families, een impact die generaties lang door werkt. Velen van de 46 hadden jonge kinderen en diverse echtgenotes waren zwanger; hun kind werd na de oorlog geboren.
Vaak konden de vrouwen en andere familieleden moeilijk spreken over deze traumatische gebeurtenis. “Mijn moeder Pietertje sprak er ook heel weinig over”, zegt Derk Jan te Rietstap junior. “Ik leerde mijn vader pas later kennen door het dagboek van mijn moeder.”
“Wij waren hele brave pubers”, zegt een andere man. “Wij konden onze moeders niet nóg meer verdriet aandoen.”

‘Warm bloed
doordrenkt
onze velden’

Traumatisch waren de executies op 2 maart 1945 ook voor de familie Kraaijenbrink die op De Tol aan de Aaltenseweg woonde. Enkele zonen zitten in de zaal. Op hun akker werden de mannen doodgeschoten. Na de fusillade kwamen de Duitse soldaten binnen en eisten koffie.
Enkele soldaten, die vermoedelijk gedwongen deel moesten uitmaken van het executiepeloton, waren geheel ontdaan.
Die zomer groeide het graan op de plaats van de executie hoger dan elders. ‘Van dit graan zullen wij niet eten,’ sprak vader Evert Jan Kraaijenbrink. Hij bewaarde de graankorrels in een fles.
Nu zijn de graankorrels deel van het monument aan het Rademakersbroek. Met een gedicht van Garmt Stuiveling.
‘WARM BLOED DOORDRENKT ONZE VELDEN.
EN RIJPER RIJPTE HIER ’T GRAAN.
O MOCHT UIT HET OFFER DIER HELDEN,
ZULK EEN OOGST VAN VRIJHEID ONTSTAAN’.
Elk jaar rond 2 maart wordt bij dit monument de fusillade herdacht met inbreng van schoolkinderen uit Heelweg en Lintelo.

Te koop
Het boek ‘De 46 van het Rademakersbroek’ is te koop in het Nationaal Onderduikmuseum voor de prijs van 29,50 euro.

Kirsten Zimmerman, auteur van het boek tijdens de signeersessie na afloop van de boekpresentatie.